Stef, pa0sjm@veron.nl

Nico (PA0MIR)

6. Voor de maritieme liefhebbers (woordenboek letter P) Paai. Is ontleend aan het Portugees: vader. Bij de marine heeft men tal van paai's; vroeger o.a. van de voortop, groote top en kruistop. Tegenwoordig heeft men nog de paai van de bak, van de campagne, van de stoomsloep, officierssloep, kapiteinssloep e.d. Ook

paai van de walegangen enz. De paai's zijn speciaal belast met onderhoud of in orde houden van al deze delen. Bij de adelborsten op het Kon. Instituut was de paai, ook wel zeevader, de oudste, de vicepaai de daaropvolgende en het zeuntje de jongste van een jaarklasse of promotie.

Paarden. De paarden aan boord waren op de zeilschepen de touwen, die in bochten onderaan de ra hingen. De verticale touwen die van de ra naar de paarden liepen, noemde men springpaarden en de laatste bocht was het nokpaard. Aan het onderste bordes van de statietrap en van de valreeptrap heeft men twee, van onderen met leren stootkussen beklede palen aangebracht, bijeengehouden met een verticaal rooster. Men noemt deze de paarden.

Paddestoel. Kleine luchtkoker aan dek.

Pagaai. In de roeisloep heeft men niet alleen riemen, doch — en zeker in Indië — ook pagaaien. De pagaai bestaat uit een handvat, stok en peervormig blad, aan één stuk en van hout gemaakt. Ze wordt gebruikt in kreken of smalle rivieren, waar het gebruik van de riemen niet mogelijk is. Om te pagaaien plaatsen de roeiers zich op het dolboord van de sloep, het gezicht naar voren en de benen binnen boord. Door de krachtige achterwaartse druk van de roeier op de pagaaien, schiet de sloep vooruit. Om de maat te houden wordt na elke drie slagen de pagaai met een lichten slag op het dolboord gehouden.

Papegaaistok. Men gebruikte ze nog, 'de papegaaistokken, aan boord van de pantserdekschepen. Op de campagne aan stuuren bakboord, iets achterlijker dan het halfdek, waren ze op dezelfde hoogte als het dek, horizontaal opgesteld en dienden voor het hijsen van de vlet of de giek. Ze zijn een overblijfsel van de zeilschepen, waar de papegaaistok gebruikt werd om de springschoot van de bazaanboom op uit te halen, daar deze nog achter het schip uitreikte. Op de oudere schepen sprak men ook wel van hekdavits.

Parade. Menigeen zal bij het woord parade denken aan een groot militair vertoon met talrijke onderdelen van de weermacht. Deze vorm van parade kent men natuurlijk bij de marine ook en wordt of aan boord door eigen bemanning of aan de wal gehouden b.v. op de verjaardag van het Staatshoofd in samenwerking met andere schepen of onderdelen van de landmacht. Maar met de parade aan boord is hier bedoeld de vlaggenparade, het hijsen van de vaderlandse driekleur elke morgen op de daarvoor vastgestelde tijd en de daarbij behorende ceremoniën plus het uitbrengen van rapporten.

Paradeeren. Sinds de zeilschepen (bij de marine) verdwenen zijn heeft het paraderen veel aan luister ingeboet. Het joelen in het want en op de rats heeft plaats gemaakt voor het joelen aan dek, waar de bemanning volgens de paradeerrol in groot tenue van vooruit tot achteruit opgesteld staat. Dit heeft plaats als vorstelijke of hooggeplaatste personen het schip passeren.

Paravanes dienen om de kabel van de verankerde mijnen door te snijden. Het lichaam van de paravaan is sigaarvormig. Aan het dunne einde zijn twee staartvormige vlakken aangebracht; aan de kop een schuinstaand vlak van plm. 1 m, dat aan de onderkant verzwaard is om een verticale stand te houden in het water. De paravanes worden aan stuuren bakboord buitenboord gezet met een over de boeg gehouden kabel. Door de kracht van het vooruitstomende schip worden de paravanes onderwater en ver van het schip getrokken. Een diepteregelaar, die op elke paravaan is bevestigd, zorgt voor de vereiste diepte. Elke mijn, die nu voor het schip komt, wordt langs de kabel naar den kop van de paravanes geleid. Aan de kop van de paravanes is een verend mes aangebracht, dat de kabel en zelfs kleine kettingen van de verankerde mijnen doorsnijdt, waardoor de mijnbol boven water komt en onschadelijk wordt gemaakt. Over het nut van paravanes bestaat meningsverschil. Het is duidelijk, dat ze alleen nuttig kunnen zijn voor verankerde mijnen en niet voor magnetische of drijvende mijnen. Sedert het begin van de wereldoorlog in 1939 worden de verankerde Duitse mijnen zo gesteld, dat deze exploderen zodra ze los van het anker aan de oppervlakte komen. Daardoor is het vegen van mijnen door middel van paravanes, die soms dicht bij het schip de kabel van de verankerde mijnen doorsnijden, niet zonder gevaar.

Passagieren aan de waslijn. Het wasgoed van de marineman wordt niet met knijpertjes of mikje aan de lijn bevestigd, doch men draait een tier van het touw open en steekt daarin een punt van het wasgoed. De humor van de marineman bracht hem op de gedachte het passagieren onder geleide, tegenwoordig noemt men dit excursies te noemen: „passagieren aan de waslijn”.

Pen uit. Is een uitdrukking, ontleend aan den torpedoen onderzeedienst en is de voorlaatste waarschuwing voor het lanceren van de torpedo. Dit moment is een ogenblik van bijzondere spanning. Figuurlijk zegt men „het is pen uit" als er iets verkeerd gegaan is en de verantwoordelijke persoon al kankerende een of meer zondebokken zoekt. De uitdrukking „pen uit schijnt ook vroeger reeds gebruikt te zijn, n.l. bij het ankeren.

Periscoop (Grieks: periskopeo: ik zie rondom). Hoewel de periscoop geen instrument is, dat speciaal voor de zeevaart of de marine werd ontworpen, is het door de toepassing aan boord van de onderzeeboten tot grotere bekendheid gekomen. Door het plm. 5 cm grote oog aan het dunne einde van de periscoop en het stelsel van spiegels en glazen, kan men op een onderzeeboot binnen deze lengte onder water zijnde, door de pl.m. 4 m lange buizen, toch de oppervlakte van de zee afzien. De meeste onderzeeboten hebben twee, sommige drie periscopen aan boord, die alle via de bovenbouw, in de centrale uitkomen. Ze kunnen naar omstandigheden inof uitgedraaid worden.

Piasterwals. Een Turkse wals, die in de havenplaatsen Smyrna en Constantinopel bekendheid kreeg ook bij de passagierende maats aan boord van de schepen, die in 1896 —' 97 en 1912 — '13 in de Levant vertoefden. De naam van deze wals was natuurlijk anders, doch omdat ze gedanst werd aan de wal, te Smyrna en te Constantinopel, waar men zijn piasters (een Turks geldstuk ter grootte van een dubbeltje) rijkelijk kwijt kon raken, noemde men deze wals op onze schepen: piasterwals. Als de maats op vervelende reizen zich onder elkaar trachten te vermaken en zich daarbij wel eens aan exotische buitelingen, die men dansen noemt, te buitengaan, dan zegt men nog wel, dat ze een piasterwals dansen. De oorsprong ligt echter, zoals gezegd, niet bij de pias, doch bij de Turkse piasters.

Piek. In de piek. Ruimte op het onderste dek of daarboven bij de achtersteven. In het voorschip noemde men deze ruimte „de hel. Hier was gewoonlijk het kabelgat.

Piet. De pijper noemt men altijd Piet, ook al zou hij de schoonst klinkende voornamen hebben. De tamboer noemt men altijd Thijs. Tamboers en pijpers behoren van oudsher tot het korps Mariniers. Er is echter een tijd geweest, dat er alleen tamboers waren. In 1806 echter werden de pijpers van het Korps Mariniers weer vermeld. Eigenaardig is, dat men aan boord altijd commandeert: Tamboer! (b.v. geef acht), ook al werden de signalen door hem of door de pijper op de hoorn gegeven. Sedert 1936 heeft men op sommige schepen en ook op onderzeeboten een matroos aan boord die als „tamboer” fungeert, doch alleen het hoornblazen kent, wat voor signalen geven voldoende is.

Piet Hein is een hoornsignaal voor batterijexercitie en het gevecht en betekent, dat iedereen volgens de alarmrol — alarmstelling — op zijn post moet komen.

Piket. Bij de marine is piket de opkomende wacht, d.w.z. de periode van vier uur als men op zee is, of de dag als men binnen ligt, voorafgaande aan de wacht die men krijgt. De officier van piket is de officier, die de voorgaande reewacht had en wordt aangewezen om aan de wal te complimenteren, om of te lossen (tijdelijk vervangen), gasten te ontvangen e.d. Ergens piket op hebben is op verzoek de eerstvolgende beurt hebben wanneer de voorgaande gereed is. Men zegt ook wel „afschrijvers voor".

Platvoet. De platvoetwacht valt van 4 tot 8 uur n.m.; in de tijd dus dat de bemanning vrij is en zich na de werkzaamheden met eigen liefhebberijen en tijdpasseringen bezighoudt, zware zeelaarzen door pantoffels vervangt en kans loopt platvoeten te krijgen. Omdat tijdens zeewacht (dus varende) een etmaal in 6 wachten verdeeld is en de bemanning van een schip in 3 wachtdivisies, zal dezelfde divisie steeds dezelfde wacht hebben. Tot omstreeks 1912 werd de wacht na b.v. een week, of als een reis korter duurde, na elke reis omgezet, zodat niet steeds divisie A de hondenwacht of divisie B de dagwacht had. Dit omzetten van de zeewacht tijdens de reis had gewoonlijk plaats op de platvoet (van 4 tot 8 uur n.m.) en wel gesplitst van 46 en van 68 uur. Aanvankelijk noemde men dit de Engelse platvoet, doch toen het bij onze marine regel werd om de zeewacht elke dag om te zetten, noemde men het eerste en tweede platvoet.

Overgenomen uit de nieuwsbrief van PI4HAL, oktober 2019